Projecteigenaar: Stichting de Brabantse Boerderij
Situatieschets en probleemstelling
Het realiseren van een publieksvriendelijke wetenschappelijk verantwoorde publicatie met nieuwe inzichten in (de nog overgebleven cultuurhistorische waardevolle) Brabantse boerderijen en de ontwikkeling hiervan in het verleden.
Bij de Vrede van Munster werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden internationaal erkend. Tot die republiek behoorde ook het noordelijke deel van het hertogdom Brabant. Dat gebied zou tot 1795 ‘Staats-Brabant’ zijn: een vanuit Den Haag bestuurd gebied. Het komt gedeeltelijk overeen met de huidige provincie Noord-Brabant. De Meierij van ’s-Hertogenbosch maakte er een groot deel uit. In de Meierij werden de bezittingen van binnen Staats-Brabant gelegen kloosters en andere katholieke instellingen door de Republiek geconfisqueerd. Het ging om allerlei rechten maar ook om grond, boerderijen en molens. De boerderijen en molens werden onder beheer gesteld van de Raad van State die er weer een rijtje rentmeesters voor aanstelde. De Raad van State wilde ze verkopen en dan is het handig als je weet waar je het over hebt. Daarom werden in de eerste maanden van 1662 notaris Van Kampen en ingenieur Blom op pad gestuurd om bij iedere hoeve de juridische kant te beschrijven zoals pacht en vaste afdrachten, maar ook de bouwkundige toestand en het bestand aan hout op de hoeve, zowel bomen als hakhout. Ze gingen langs bij 100 boerderijen, 15 molens en één pastorie. De 100 hoeven zijn een forse selectie uit de in totaal 124 hoeven die de Raad van State beheerde. Blom en van Kampen legden hun waarnemingen vast in een 220 bladzijden dik Verbaal.
Onderzoeksopzet
Het verbaal blijkt een waardevolle bron te zijn om de boerderijgebouwen van 1662 goed te leren kennen. Daarom is het Verbaal niet alleen getranscribeerd en op internet beschikbaar gesteld voor iedereen, maar is er ook een uitvoerige analyse van gemaakt. Doordat er 100 hoeven op min of meer uniforme wijze beschreven werden, kan met het materiaal ook wat statistiek bedreven worden, zowel wat de gebouwen betreft als ook over de bomen en het hakhout. Dat levert dus een beeld op van de toestand in 1662. Het blijkt dat die hemelsbreed verschilt van wat we nu in het landschap aantreffen.
Daarom is besloten de lotgevallen van de 100 hoeven gedurende de laatste eeuwen te volgen. Exact 353 jaar na de tocht van Van Kampen en Blom zijn zo goed mogelijk dezelfde boerderijen opnieuw bezocht met als centrale vraag: wat resteert er nog van de gebouwen van 1662 en wat valt aan die resten af te lezen over de vele veranderingen die er in de tussentijd zijn opgetreden. Deze zo verkregen gegevens en nog veel meer andere maakten het mogelijk te beschrijven hoe deze aanvankelijk bijzonder grote boerderijen veranderden in de gebouwgroepen die er nu nog zijn, of waarom ze juist verdwenen of geheel herbouwd werden.
Publicatie
Op basis van de resultaten van dit onderzoek, is er een nieuw boek geschreven met als titel ‘De dynamische hoeve. Veranderingen in boerderijgebouwen en hun omgeving in de Meierij van ’s-Hertogenbosch, 1662 – 2015’. Het boek is geschreven door Karel Leenders. De presentatie van het boek vindt plaats op donderdag 12 november 2015 in ’t Spectrum in Schijndel.
- Datum aanvang project: maart 2015
- Datum mijlpalen/persmomenten: presentatie van het boek op 12 november 2015
- Datum afronding project: 12 november 2015
Joop Steenbakkers
P/a. Secretariaat Stichting de Brabantse Boerderij
Markt 9
4931 BR Geertruidenberg
T: 06-41798822
E: info@debrabantseboerderij.nl
W: www.debrabantseboerderij.nl
